‘We oefenen samen om spiergeheugen te kweken, zodat leerlingen zich de digitale vaardigheden ook echt eigen maken’

Het Erasmus in Almelo maakt deel uit van de openbare scholengemeenschap Almelo Hengelo en bestaat uit drie scholen: Het Erasmus mavo/havo/vwo, Het Erasmus pro en Het Erasmus isk. De school biedt onder andere praktijkonderwijs, mavo, havo, vwo en een internationale schakelklas aan. Binnen het Erasmus staat digitale geletterdheid centraal in het onderwijs. Leerlingen leren niet alleen veilig omgaan met sociale media, maar worden ook voorbereid op zelfstandigheid in de digitale samenleving. Ook in het praktijkonderwijs.

‘De maatschappij vraagt veel van leerlingen in het praktijkonderwijs op het gebied van wonen, werk, vrije tijd en burgerschap. Digitale geletterdheid speelt in al deze domeinen een grote rol in de zelfredzaamheid van deze leerlingen. Het helpt hen zelfstandig te functioneren in de samenleving’, vertelt coördinator Digitale Geletterdheid en docent praktijkonderwijs Ruben Morsink.

Zelfstandig functioneren

De school startte drie jaar geleden met lessen digitale geletterdheid, dus nog voordat de nieuwe conceptkerndoelen digitale geletterdheid er waren. Ruben: ‘Onze teamleider was onder de indruk van een lezing van Stephanie hierover en besloot tijd en ruimte voor digitale geletterdheid te maken. Ik begon zonder veel voorkennis aan mijn rol als coördinator. Ik kreeg ruimte om te experimenteren en te ontdekken wat werkte. Dat deed ik onder andere door met leerlingen gesprekken te voeren over hun schermtijd en digitale gewoontes. Ik stapte eigenlijk als ‘naïeveling’ de digitale wereld van de leerlingen binnen en leerde gaandeweg wat er nodig was. Pas na een half jaar kwam ik de officiële kerndoelen tegen en kon ik mijn aanpak hierop afstemmen.’

Ruben: ‘De kern van onze aanpak is dat we leerlingen willen ondersteunen, zodat ze zelfstandig in de maatschappij kunnen functioneren. We merkten dat leerlingen moeite hadden met dagelijkse zaken, zoals omgaan met sociale media, reizen met het openbaar vervoer of geld pinnen. We zagen dat er bij onze leerlingen sprake was van lage digitale geletterdheid. Om het belang van digitale geletterdheid duidelijk te maken, trokken we een parallel met het belang van de geletterdheid in de traditionele zin. We willen dat leerlingen na school weten hoe ze bijvoorbeeld een zorgverzekering afsluiten of digitale formulieren invullen. We oefenen samen om spiergeheugen te kweken; herhaling is nodig, zodat leerlingen digitale vaardigheden echt eigen maken.”

Praktisch ICT-gebruik

Ruben: ‘We integreren de digitale vaardigheden in de verschillende vakken en themaweken. Tijdens themaweken, zoals de week van de mediawijsheid, maken leerlingen bijvoorbeeld tabellen van hun schermtijd voor rekenles. Bij Nederlands bespreken ze de voor- en nadelen van schermtijd en hoe je betrouwbare informatie herkent. Zo wordt digitale geletterdheid in verschillende vakken verweven.’

Leerlingen oefenen met het invullen van digitale formulieren, bijvoorbeeld voor een verzekering of een online aanvraag. Zo worden ze voorbereid op digitale zelfredzaamheid in het dagelijks leven. Praktische opdrachten, zoals het herkennen van digitale symbolen als het tandwieltje voor instellingen en de paperclip voor het toevoegen van een bijlage, komen regelmatig terug in verschillende vakken. Dat geldt ook voor het beheren van wachtwoorden en het veilig omgaan met sociale media. ‘Deze activiteiten zijn geïntegreerd in het curriculum en sluiten aan bij de leefwereld van de leerlingen, zodat digitale vaardigheden op een natuurlijke manier worden aangeleerd en geoefend’, aldus Ruben.

Stephanie geeft gastlessen digitale geletterdheid in alle onderdelen van de school, ook in het praktijkonderwijs. ‘Ik geef gastlessen, verzorg ouderavonden, help collega’s bij het invoeren van digitale geletterdheid in hun lessen. Ik werk overkoepelend als specialist Digitale Geletterdheid voor stichting OSG Almelo Hengelo. Ik maak beleid, adviseer het bestuur en de schoolleiding en enthousiasmeer collega’s. Daarnaast deel ik mijn kennis en ervaringen op landelijk niveau.’

Socialmedia-juf

Stephanie staat inmiddels binnen en buiten school ook bekend als de ‘socialmedia-juf’. Een geuzennaam die ze niet voor niets heeft gekregen: ze maakt jongeren op school en daarbuiten bewust van de risico’s van sociale media. Zo is ze ook actief op TikTok, Instagram en Snapchat, waar jongeren en ook ouders vragen kunnen stellen over digitale veiligheid en sociale media.

‘Ik plaats zelf niet veel, maar gebruik sociale media vooral als laagdrempelig communicatiemiddel’, vertelt ze hierover. ‘Leerlingen en ouders kunnen mij via deze kanalen bereiken met vragen, ook buiten lestijd. Het maakt het contact sneller en toegankelijker. Ik krijg ook heel uiteenlopende vragen, zoals laatst van een leerling die heel rare berichten via MS Teams kreeg toegestuurd. Toen bleek een van zijn vrienden zijn wachtwoord te hebben. Zo ontdek je op tijd dat er iets mis is en kun je ingrijpen.’

Snel met knopjes

De twee vinden niet dat digitale geletterdheid voor praktijkonderwijs belangrijker is dan voor andere onderwijssectoren. Stephanie: ‘Dat is het zeker niet. Het is voor alle niveaus en voor alle scholen even belangrijk. Het klopt dat sommige groepen leerlingen minder toegang hebben tot digitale middelen dan anderen. Maar ook hoogopgeleide leerlingen hebben baat bij deze lessen. Zij lijken digitaal vaardig te zijn, maar vaak zijn ze alleen snel met knopjes. Digitale geletterdheid is veel meer dan alleen snel kunnen klikken.’

Volgens Stephanie is het lastig om digitale geletterdheid met cijfers te meten. ‘We kijken vooral naar de praktijk: leerlingen durven door de aandacht hiervoor meer te vragen, zijn vaardiger. Het schoolteam beseft nu dat digitale geletterdheid geen extraatje is, maar een noodzakelijke vaardigheid voor de toekomst. En dat is winst.’

Ruben: ‘Ik toets de kennis aan de hand van de reacties van de leerlingen. Zo kwam laatst een jongen naar me toe die een fatbike wilde bestellen, maar niet zeker wist of die website wel oké was. En toen een bekende Nederlander was overleden, kwamen leerlingen ons vragen of het wel echt waar was en geen nepnieuws. Op zo’n moment weet je dat leerlingen echt iets hebben opgepikt van de les.’